Cosmology (from the Greek κόσμος, kosmos "world" and -λογία, -logia "study of") is the study of the origin, evolution, and eventual fate of the universe. Physical cosmology is the scholarly and scientific study of the origin, large-scale structures and dynamics, and ultimate fate of the universe, as well as the scientific laws that govern these realities.

The term cosmology was first used in English in 1656 in Thomas Blount's Glossographia, and in 1731 taken up in Latin by German philosopher Christian Wolff, in Cosmologia Generalis.

Religious or mythological cosmology is a body of beliefs based on mythological, religious, and esoteric literature and traditions of creation myths and eschatology.

Physical cosmology is studied by scientists, such as astronomers and physicists, as well as philosophers, such as metaphysicians, philosophers of physics, and philosophers of space and time. Because of this shared scope with philosophy, theories in physical cosmology may include both scientific and non-scientific propositions, and may depend upon assumptions that can not be tested. Cosmology differs from astronomy in that the former is concerned with the Universe as a whole while the latter deals with individual celestial objects. Modern physical cosmology is dominated by the Big Bang theory, which attempts to bring together observational astronomy and particle physics;[5] more specifically, a standard parameterization of the Big Bang with dark matter and dark energy, known as the Lambda-CDM model.

Theoretical astrophysicist David N. Spergel has described cosmology as a "historical science" because "when we look out in space, we look back in time" due to the finite nature of the speed of light.

The Republic of Turkey, the successor state of the Ottoman Empire, denies the word genocide is an accurate description of the events. In recent years, it has faced repeated calls to accept the events as genocide. To date, twenty countries have officially recognized the events of the period as genocide, and most genocide scholars and historians accept this view...

Տիեզերագիտություն (կոսմոս և... լոգիա), տիեզերագիտություն, տիեզերաբանություն, աստղագիտության բաժին, որն զբաղվում է Տիեզերքի, որպես ամբողջության, տեսություններով։ Տիեզերագիտությունը սերտորեն կապված է ֆիզիկայի և փիլիսոփայության հետ։ Տիեզերագիտության սկզբունքային թերությունն է, թերևս, Տիեզերքի մեծ մասի վերաբերյալ դիտումների բացակայությունը։ Այդ պատճառով տիեզերագիտության եզրակացությունները բնույթով հաճախ ենթադրական են։ Դրանց ճշմարտության աստիճանը կախված է տեսության հիմքում դրված սկզբնական ենթադրությունների ճշգրտությունից։ Տիեզերագիտության այնպիսի կարևորագույն հարցեր, ինչպիսիք են Տիեզերքի անվերջ կամ վերջավոր, ամբողջական կամ առանձին աշխարհներից կազմված լինելը, նույնիսկ այսօր, գլխավորապես քննարկվում են զուտ տեսական առումով։

Տիեզերագիտության առաջին գիտական քայլերը կապված են տիեզերական ձգողության օրենքի հայտնագործման հետ, որը հիմք ծառայեց նյուտոնյան Տիեզերագիտության համար։ Այդ օրենքը, Գալիլեյի աստղադիտակով կատարված դիտումները, հետագայում նաև սպեկտրալ անալիզը ցույց տվեցին, որ Տիեզերքում գոյություն ունի ֆիզիկական օրենքների և քիմիական բաղադրության միասնություն։ Հետագա աստղագիտական դիտումների շնորհիվ խիստ ընդլայնվեցին Տիեզերքի, ուսումնասիրության համար մատչելի մասի, սահմանները։ Տիեզերագիտության զարգացման նոր փուլ սկսվեց հարաբերականության տեսության ստեղծումով, որը հանգեցրեց, այսպես կոչված, ռելյատիվիստական իեզերագիտության առաջացմանը, որի էությունն ընդհանուր ձգողության տեսության հավասարումներից ամբողջ Տիեզերքի համար լուծումներ (մոդելներ) ստանալն է։ Սակայն այդ հավասարումների լուծումը միարժեք է միայն Տիեզերքի մեզ անմատչելի մասում նյութի խտության և վիճակի վերաբերյալ կոնկրետ (ցավոք, բավական պարզունակ) ենթադրությունների դեպքում։ 1922—1924 թվականներին, Ա. Ա. Ֆրիդմանը ենթադրելով Տիեզերքի տարածական համասեռությունը, գտավ, որ ձգողության հավասարումներն ունեն պարզ, սակայն ոչ ստատիկ լուծումներ, որոնք կարող են դիտվել որպես Տիեզերքի «լայնացման» վկայություն։

Ժամանակակից ռելյատիվիստական տիեզերագիտությունում մշակված են համասեռ և իզոտրոպ Տիեզերքի մոդելներ, որոնք ելնում են այն պատկերացումից, որ Տիեզերքի հատկություններն ամենուր և բոլոր ուղղություններով նույնն են։ Մինչդեռ այդ պարզունակ պատկերացումը ստույգ չի համապատասխանում իրականությանը։ Օրինակ, գալակտիկաների և դրանց կույտերի բաշխումը Մետագալակտիկայում անհավասարաչափ է։ Ուստի, այդ մոդելների հատկությունները հաճախ չեն համապատասխանում Մետագալակտիկայի հատկություններին։ Տիեզերքի հիշյալ մոդելների համեմատությունը դիտումների հետ հիմնվում է կարմիր շեղման օրենքի վրա (տես Կարմիր շեղում), որը նկարագրում է գալակտիկաների փոխադարձ հեռացման երևույթը։ Ժ. Լեմետրը, ելնելով կարմիր շեղման երևույթից, այդ մոդելները մշակել է սկզբնական պայթյունի, իսկ Գ. Գամովը լրացրել է Տիեզերքի «պայթման» սկզբնական փուլում ֆիզիկական պայմանների և քիմ. տարրերի սինթեզի տեսակետից։ Տիեզերքի համասեռ և իզոտրոպ մոդելներում էվոլյուցիան որոշվում է նյութի միջին խտությամբ։ Եթե այն մեծ է կրիտիկականից (10–32 կգ/մ3), ապա տարածության կորությունը դրական է, ուստի Տիեզերքը փակ է (վերջավոր), հակառակ դեպքում՝ Տիեզերքը բաց է (անվերջ)։ Տիեզերքի «պայթման» ռելյատիվիստական մոդելների օգտին լուրջ փաստարկ է համարվում այդ մոդելներով կանխատեսված մնացորդային կամ ռելիկտային էլեկտրամագնիսական ճառագայթման հայտնագործումը (1965 թ)։ Սակայն, ձգողության հավասարումների լուծումները և դրանց վրա հիմնվող համասեռ իզոտրոպ Տիեզերքի ռելյատիվիստական մոդելներն ի վիճակի չեն անհրաժեշտ ճշգրտությամբ արտացոլել իրականությունը, քանի որ դրանք ստացվել են դիտումներին հաճախ հակասող, կամայական և պարզունակ ենթադրությունների դեպքում։ Ժամանակակից աստղաֆիզիկան, թափանցելով Տիեզերքի ավելի ու ավելի հեռավոր խորքերը, գտնում է այնտեղ նյութի բաշխման և վիճակի «էմպիրիկ» օրինաչափություններ, որոնք կարող են հենարան համարվել «մեծածավալ Տիեզերքի» մասին որոշ գաղափար կազմելու համար։ Սակայն, Տիեզերքի կոսմոլոգիական պատկերումը նրա դիտվող մասի սահմանափակ լինելու պատճառով միշտ էլ կլինի մոտավոր։