Jeroen Brouwers
Joris Ockeloen en het wachten

door Koen Vermeiren

Achtergronden en uiterlijke beschrijving

Joris Ockeloen en het wachten, de debuutroman van Jeroen Brouwers (* 30 april 1940, Batavia), werd in 1967 gepubliceerd (eerder verscheen de verhalenbundel Het mes op de keel) en nog datzelfde jaar bekroond met de Vijverbergprijs van de Jan Campertstichting. Brouwers begon eraan te werken in 1965, in Laren, en beëindigde het boek in de loop van 1966 in Brussel, waar hij inmiddels was gaan werken, bij uitgeverij Manteau, en wonen. De roman, met als ondertitel ‘Een lotgeval’, beslaat 164 pagina's, verdeeld over acht, van een titel voorziene, hoofdstukken, waarvan de meeste nog eens zijn opgedeeld in kleinere genummerde deeltjes. Blijkens het verhaal ‘Geboorte’, in Groetjes uit Brussel (1969), en uitlatingen in interviews, was de geboorte van Brouwers' oudste zoon één van de belangrijkste aanleidingen om Joris Ockeloen en het wachten te schrijven. Een andere impuls daartoe werd gegeven door de kennismaking met Brussel, dat als een labyrintische stad werd ervaren.

Joris Ockeloen zit in de hal van een kraamkliniek, in de niet nader genoemde stad Z, te wachten, terwijl zijn vrouw Laura aan het bevallen is van hun eerste kindje. Blijkbaar zijn er problemen met de geboorte. Ockeloen verdrijft de tijd met nadenken over zijn jeugd in de stad A, waar zijn (inmiddels overleden) vader eigenaar was van hotel Abeelenhof. Het is snikheet, waardoor er een vliegenplaag heerst. Uit verveling neemt Ockeloen ieder detail van zijn omgeving in zich op. 

Jospeha Mendels 

Rolien en Ralien

Mendels neemt ons in Rolien en Ralien mee terug naar haar eigen jeugd. Rolien is de jongste en wordt door haar twee oudere zusters niet serieus genomen. Ze voelt zich buitengesloten en verzint haar eigen speelkameraad Ralien om het leven aan te kunnen. Ralien begint haar leven steeds meer te beheersen.

Als Josepha Mendels in december 1942 de vlucht uit bezet Frankrijk over de Pyreneeën begint, zit het manuscript van Rolien en Ralien in haar rugzak. Maar haar gids laat haar halverwege in de steek en neemt haar bagage mee. Via de Spaanse gevangenis weet ze een halfjaar later naar Engeland te ontkomen. Een kopie van Rolien en Ralien bereikt Mendels in Londen. Zij stuurt hem naar de criticus Jan Greshoff ter beoordeling. ‘Het is een voortreffelijk boek, dat bij herlezing wint. Het is vol, maar dan ook letterlijk vol kostelijke vondsten. Het is anders van schriftuur en opvatting dan alle andere Nederlandse verhalen over een jeugd. En het is zoo verbazend knap, dat ik mij niet kan voorstellen, dat dit een eersteling zou zijn.’ Greshoff nam niet alleen een hoofdstuk op in een bundel met werk van Nederlandse auteurs in ballingschap met onder meer Leo Vroman en Dola de Jong, hij legde ook het contact met Querido, waar de roman in 1947 verscheen. De pers vond het een ‘gevaarlijk boek’, maar prees de originaliteit. Simon Vestdijk las het als een bijzonder goed opgeschreven ziektegeschiedenis.

Ook nu nog is Rolien en Ralien een fascinerende coming of age-roman in een verrassend moderne stijl.